Cây Bình Vôi và những giá trị trong y học cổ truyền -

Cây bình vôi (tên khoa học: Stephania rotunda Lour.), còn được gọi là cây củ một, củ mối trôn, tử nhiên, hoặc ngải tượng, là một dược liệu quý trong Y học cổ truyền. Cây có vị đắng ngọt, thuộc họ tiết dê, chủ yếu được tìm thấy ở các khu rừng ẩm ướt. Đặc biệt, củ bình vôi được dùng nhiều trong các bài thuốc chữa bệnh nhờ vào tác dụng an thần và khắc phục các triệu chứng suy nhược cơ thể, nhức đầu, rối loạn tiêu hóa và nhiều lợi ích sức khỏe khác.

Các bài liên quan khác:

+ Thất Diệp Nhất Chi Hoa

+ Cây Bát Giác Liên

+ Cây Bách Hợp

Đặc Điểm Tự Nhiên và Sinh Trưởng

Cây bình vôi là một loài dây leo thân mềm, thường bò quanh các thân cây khác để phát triển. Thân cây có màu xanh hoặc nâu, với các tua cuốn giúp cây bám chắc vào giá đỡ. Lá cây bình vôi có hình tim, màu xanh đậm, mọc đối xứng và có gân rõ ràng. Rễ của cây phát triển thành củ lớn và dày, hình dạng giống một bình vôi, điều này đã mang đến tên gọi cho cây. Cây chủ yếu phân bố tại các khu vực rừng ẩm ướt của Việt Nam, Lào, Campuchia, và một số nước Đông Nam Á khác.

Bình vôi ưa khí hậu nóng ẩm, phát triển tốt trong đất giàu dinh dưỡng, độ ẩm cao. Cây sinh trưởng nhanh, cần bóng râm nhưng cũng có thể sống tốt ở những vùng có ánh sáng yếu. Đặc biệt, củ bình vôi sẽ tích tụ dưỡng chất và phát triển về kích thước khi cây già đi, tạo nên phần dược liệu có giá trị cao trong Y học cổ truyền.

Thành Phần Hóa Học

Cây bình vôi chứa nhiều thành phần hóa học có lợi cho sức khỏe, bao gồm:

Alcaloid: Thành phần chính là Rotundin, một loại alcaloid giúp an thần, chống co thắt và giảm đau. Ngoài Rotundin, cây còn chứa một số alcaloid khác như L-tetrahydropalmatin, có tác dụng điều trị mất ngủ và giúp thư giãn.
Cepharanthin: Là một hợp chất giúp kích thích hệ miễn dịch, hỗ trợ điều trị bệnh nhân suy giảm miễn dịch hoặc đang điều trị ung thư.
Isoquinoline: Giúp hạ huyết áp, làm thư giãn mạch máu, và duy trì nhịp tim ổn định.

Bộ Phận Sử Dụng và Cách Chế Biến

Trong y học, phần sử dụng chính của cây bình vôi là củ. Sau khi thu hoạch, củ bình vôi được chế biến theo nhiều cách khác nhau để phát huy tối đa công dụng dược liệu:

Phơi Khô hoặc Sấy Khô: Củ bình vôi sau khi được cắt mỏng sẽ phơi khô hoặc sấy để dễ bảo quản, và sau đó nghiền thành bột hoặc dùng sắc nước uống.
Ngâm Rượu: Bình vôi thái lát hoặc cắt khúc được ngâm rượu, có tác dụng an thần, giảm đau và cải thiện giấc ngủ.
Nấu Nước Uống: Thái mỏng củ rồi sắc nước uống mỗi ngày là phương pháp phổ biến trong dân gian.

Tác Dụng Chữa Bệnh Của Cây Bình Vôi

An Thần và Hỗ Trợ Giấc Ngủ Cây bình vôi từ lâu đã được sử dụng để làm thuốc an thần, nhờ chứa hoạt chất L-tetrahydropalmatin, giúp kích thích hệ thần kinh, hỗ trợ giấc ngủ sâu và duy trì trạng thái thư giãn. Hoạt chất này còn có khả năng giảm nhiệt độ cơ thể và làm dịu các triệu chứng tâm lý.
Hỗ Trợ Điều Trị Gout Một trong những công dụng đặc biệt của cây bình vôi là giảm đau và kháng viêm, rất hữu ích cho bệnh nhân gout. Thành phần tự nhiên Stephania rotunda Lour. trong cây bình vôi giúp giảm sưng đau, hỗ trợ quá trình điều trị và làm giảm triệu chứng của bệnh.
Cải Thiện Chức Năng Hệ Hô Hấp Rotundin, một hợp chất có trong củ bình vôi, có tác dụng trị ho, viêm phế quản và hen suyễn. Người bệnh có thể dùng các bài thuốc sắc từ cây bình vôi để giảm các triệu chứng khó chịu, hỗ trợ hô hấp mà không cần dùng đến thuốc Tây.
Hạ Huyết Áp Bình vôi được đánh giá cao nhờ khả năng hạ huyết áp, đặc biệt phù hợp cho người cao tuổi. Các hoạt chất alcaloid và isoquinoline có trong cây giúp duy trì lưu lượng máu ổn định, ngăn ngừa co thắt mạch máu và giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến huyết áp cao.
Điều Trị Động Kinh Trong trường hợp động kinh, sử dụng bình vôi không giúp chữa khỏi hoàn toàn nhưng có thể hỗ trợ giảm các triệu chứng co giật, thư giãn thần kinh và ổn định tâm lý nhờ các hợp chất Rotundin và alcaloid. Những hợp chất này giúp giảm co thắt cơ bắp và giữ nhịp tim ổn định, hỗ trợ điều trị tốt cho người bệnh.
Tăng Cường Miễn Dịch Hoạt chất Cepharanthin trong cây bình vôi có tác dụng kích thích hệ miễn dịch, giúp cơ thể kháng lại sự xâm nhập của virus và vi khuẩn. Với người bị giảm bạch cầu, nhất là bệnh nhân ung thư đang điều trị, bình vôi được xem như một phương pháp hỗ trợ miễn dịch hiệu quả.
Ngăn Ngừa Rối Loạn Tiêu Hóa Cây bình vôi còn hỗ trợ điều trị rối loạn tiêu hóa thông qua các bài thuốc dân gian như ngâm rượu hoặc sắc uống. Thành phần thảo dược giúp điều hòa hệ tiêu hóa, giảm các triệu chứng đau bụng và tiêu chảy.

Một Số Bài Thuốc Từ Cây Bình Vôi

Chữa Mất Ngủ và An Thần: Lấy khoảng 10g củ bình vôi khô, sắc với 500ml nước đến khi còn 200ml, uống trước khi ngủ để cải thiện giấc ngủ.
Giảm Đau và Kháng Viêm Cho Bệnh Nhân Gout: Củ bình vôi phơi khô, tán thành bột mịn, dùng khoảng 2g mỗi ngày pha với nước ấm. Cách này giúp giảm đau và chống viêm hiệu quả.
Hỗ Trợ Điều Trị Rối Loạn Tiêu Hóa: Nước sắc từ củ bình vôi giúp điều trị rối loạn tiêu hóa, giảm đau bụng, tiêu chảy.
Tăng Cường Hệ Miễn Dịch: Chiết xuất từ củ bình vôi có thể dùng để tăng cường sức đề kháng và phòng ngừa bệnh tật, đặc biệt là trong mùa lạnh.
Ngăn Ngừa Các Bệnh Hô Hấp: Củ bình vôi ngâm với mật ong hoặc sắc nước uống giúp trị ho, viêm phế quản và các triệu chứng hô hấp, rất phù hợp cho người lớn tuổi hoặc người có sức đề kháng kém.
Điều Trị Động Kinh: Kết hợp bình vôi, câu đằng, thiên ma, viễn chí mỗi vị 12g, sắc uống ngày một thang.

Lưu Ý Khi Sử Dụng Cây Bình Vôi

Mặc dù là một dược liệu an toàn, cây bình vôi chứa ancaloit A (roemerin), nếu dùng quá liều có thể gây độc, ảnh hưởng đến nhịp tim và làm tê liệt hệ thần kinh. Để đảm bảo an toàn, chỉ nên dùng dưới 30g mỗi ngày và cần có chỉ định từ bác sĩ. Không sử dụng cho phụ nữ mang thai hoặc trẻ dưới 12 tháng tuổi.

Kết Luận

Cây bình vôi với nhiều công dụng quý giá là một dược liệu hữu ích trong cả Y học cổ truyền lẫn y học hiện đại. Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị, người dùng nên tham khảo ý kiến của chuyên gia trước khi sử dụng.

Xem thêm: